Điều lệ Đảng và các quy định của Đảng đã cụ thể việc thực thi nguyên tắc tập trung dân chủ trong công tác kiểm tra, giám sát của Đảng: “Ủy ban kiểm tra được lập từ đảng ủy cơ sở trở lên, do cấp ủy cùng cấp bầu; nhiệm kỳ hoạt động của ủy ban kiểm tra theo nhiệm kỳ hoạt động của cấp ủy cùng cấp; ủy ban kiểm tra thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ, làm việc theo chế độ tập thể, quyết định theo đa số, chịu sự lãnh đạo trực tiếp của cấp ủy, ban thường vụ cấp ủy cùng cấp và sự chỉ đạo, hướng dẫn kiểm tra, giám sát của ủy ban kiểm tra cấp trên”.
Thực tiễn tại Đảng bộ tỉnh Bình Thuận, tổng số ủy ban kiểm tra các cấp trong tỉnh là 261 (trong đó có 246 ủy ban kiểm tra cấp cơ sở, 14 ủy ban kiểm tra cấp trực thuộc, 01 ủy ban kiểm tra cấp tỉnh), với 1.196 cán bộ làm công tác kiểm tra. Biên chế cơ quan Ủy ban Kiểm tra Tỉnh ủy có 23 đồng chí, số lượng thành viên Ủy ban Kiểm tra Tỉnh ủy là 11 thành viên. Biên chế cơ quan Ủy ban Kiểm tra cấp huyện và tương đương cơ bản đảm bảo đủ số lượng, cán bộ kiểm tra cơ sở thực hiện nhiệm vụ cơ bản đáp ứng yêu cầu.
Nhận thức sâu sắc, đầy đủ về ý nghĩa, tầm quan trọng của việc thực thi nguyên tắc tập trung dân chủ, thời gian qua, cấp ủy, ủy ban kiểm tra các cấp trong tỉnh luôn chấp hành và thực hiện nghiêm túc nguyên tắc tập trung dân chủ công tác kiểm tra, giám sát và kỷ luật của Đảng, thể hiện một số nội dung trọng tâm như sau:
(1) Ban Thường vụ cấp ủy lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức thực hiện công tác kiểm tra, giám sát, kỷ luật của Đảng theo đúng quy định của Đảng và được cụ thể hóa bằng các Quy chế làm việc của cấp ủy, Quy chế làm việc của Ủy ban Kiểm tra cấp ủy và các nghị quyết, chỉ thị, quy định, quyết định, thông báo, kết luận, hướng dẫn,… Ngoài ra, Ban Thường vụ Tỉnh ủy chỉ đạo, ban hành 16 quy chế phối hợp giữa Ủy ban Kiểm tra Tỉnh ủy với các cấp ủy, tổ chức đảng, cơ quan, đơn vị trong thực hiện nhiệm vụ kiểm tra, giám sát, kỷ luật của Đảng để tăng cường phối hợp trong công tác kiểm tra, giám sát, theo đó, cấp ủy trực thuộc theo tình hình thực tế của địa phương mình ban hành quy chế phối hợp giữa ủy ban kiểm tra cấp ủy với các cấp ủy, tổ chức đảng có liên quan để thực hiện.
(2) Ban Thường vụ cấp ủy duy trì chế độ thường xuyên, định kỳ làm việc với Ủy ban Kiểm tra cấp ủy để nắm tình hình, nghe báo cáo kết quả thực hiện nhiệm vụ để kịp thời tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong quá trình thực hiện công tác kiểm tra, giám sát. Định kỳ hàng năm, giữa nhiệm kỳ và cuối nhiệm kỳ, Ủy ban Kiểm tra cấp ủy báo cáo cấp ủy về công tác kiểm tra, giám sát và kỷ luật của Đảng, về hoạt động của Ủy ban Kiểm tra Tỉnh ủy và ủy ban kiểm tra các cấp ủy trực thuộc; định kỳ 06 tháng, Ủy ban Kiểm tra cấp ủy báo cáo Ban Thường vụ cấp ủy về công tác kiểm tra, giám sát và kỷ luật của Đảng. Theo phân công nhiệm vụ, đồng chí Phó Bí thư Thường trực cấp ủy trực tiếp phụ trách công tác kiểm tra, giám sát, kỷ luật của Đảng.
(3) Ủy ban kiểm tra các cấp trong Đảng bộ tỉnh tuân thủ chặt chẽ sự lãnh đạo trực tiếp của cấp ủy, ban thường vụ cấp ủy cùng cấp, thực hiện nghiêm việc báo cáo cấp ủy, ban thường vụ cấp ủy theo chương trình, kế hoạch, kết quả thực hiện nhiệm vụ kiểm tra, giám sát và kỷ luật của đảng.
(4) Ủy ban kiểm tra các cấp chú trọng thực hiện và tham mưu cấp ủy kiểm tra, giám sát tổ chức đảng và đảng viên trong việc chấp hành nguyên tắc tổ chức và hoạt động của đảng, nhất là nguyên tắc tập trung dân chủ, thực hiện quy chế làm việc, chế độ công tác, thực hiện dân chủ trong đảng, giữ gìn đoàn kết nội bộ, phẩm chất đạo đức lối sống của cán bộ, đảng viên… để kịp thời phát hiện, chất chỉnh, uốn nắn, khắc phục hạn chế khuyết điểm và xử lý nghiêm những vi phạm (trong nhiệm kỳ 2015-2020 và nửa nhiệm kỳ 2020-2025, cấp ủy và ủy ban kiểm tra các cấp đã xử lý kỷ luật đối với 15 tổ chức đảng và 1.184 đảng viên, trong đó có 11 tổ chức đảng và 65 đảng viên vi phạm nội dung quy chế làm việc, nguyên tắc tập trung dân chủ, đoàn kết nội bộ, bị xử lý kỷ luật).
(5) Việc thực hiện công tác kiểm tra, giám sát, thi hành kỷ luật đảng, kiểm tra dấu hiệu vi phạm, giải quyết khiếu nại, tố cáo của Đảng đều được thực hiện chặt chẽ, theo đúng quy trình, quy định và đảm bảo thực hiện đúng nguyên tắc tập trung dân chủ. Trước khi ban hành thông báo kết luận kiểm tra, giám sát, thi hành kỷ luật đảng, giải quyết khiếu nại, tố cáo đều được thảo luận dân chủ, công khai tại các hội nghị của các tổ chức đảng theo quy định; đối tượng kiểm tra, giám sát đều được dự các hội nghị theo quy định và được phát biểu ý kiến của mình và tất cả các ý kiến phát biểu của tổ chức đảng có liên quan, đối tượng kiểm tra, giám sát đều được báo cáo đầy đủ tại Hội nghị của ủy ban kiểm tra cấp ủy để xem xét, quyết định hoặc đề nghị tổ chức đảng có thẩm quyền xem xét, quyết định. Việc bỏ phiếu xem xét, xử lý trong công tác kiểm tra, giám sát, kỷ luật của Đảng được thực hiện theo đúng quy định của Đảng, bằng hình thức bỏ phiếu kín và quyết định theo nguyên tắc thiểu số phục tùng đa số.
(6) Công tác tổ chức, bộ máy, nhân sự của Ủy ban Kiểm tra Tỉnh ủy và hệ thống ủy ban kiểm tra cấp ủy các cấp được thực hiện đúng theo nguyên tắc tập trung dân chủ. Trong đó, ủy ban kiểm tra cấp ủy các cấp được cấp ủy cùng cấp bầu ra theo đúng nguyên tắc bầu cử trong Đảng. Trước khi tiến hành bầu cử, công tác nhân sự ủy ban kiểm tra cấp ủy đảm bảo sự lãnh đạo trực tiếp, toàn diện của cấp ủy cùng cấp và có ý kiến của ủy ban kiểm tra cấp ủy cấp trên trực tiếp. Các thành viên ủy ban kiểm tra và chủ nhiệm, phó chủ nhiệm ủy ban kiểm tra cấp dưới đều được cấp ủy cấp trên chuẩn y. Khi điều động chủ nhiệm ủy ban kiểm tra cấp ủy phải được cấp ủy cấp trên trực tiếp đồng ý; khi thay đổi ủy viên hoặc phó chủ nhiệm ủy ban kiểm tra thì cấp ủy phải trao đổi, xin ý kiến ủy ban kiểm tra cấp trên trực tiếp trước khi thực hiện quy trình công tác cán bộ. Tổ chức, bộ máy của Cơ quan ủy ban kiểm tra các cấp được thực hiện theo khung quy định chung của Trung ương và phù hợp với tình hình thực tế của địa phương, đơn vị, do ban thường vụ cấp ủy cùng cấp quyết định.
Bên cạnh những việc làm được, từ kết quả kiểm tra, giám sát thời gian qua và thực tế hoạt động của Đảng bộ tỉnh đã chỉ ra một số hạn chế, khuyết điểm như sau:
- Việc chấp hành Điều lệ Đảng và các văn bản hướng dẫn thi hành Điều lệ Đảng ở một số cấp ủy và đảng viên thực hiện chưa nghiêm nên dẫn đến vi phạm, nhất là vi phạm nguyên tắc tập trung dân chủ trong sinh hoạt đảng, về dự án, quản lý đất đai, phẩm chất đạo đức, lối sống... nhiều khuyết điểm, vi phạm của tổ chức đảng, đảng viên chậm được phát hiện, dẫn đến khi xử lý để lại hậu quả rất nặng nề.
- Việc nắm tình hình, đề xuất giải quyết các vấn đề bức xúc, nổi cộm phát sinh trong nhân dân có lúc, có việc chưa kịp thời, chưa chủ động. Việc tự kiểm tra, giám sát, tự phát hiện và xử lý vi phạm trong nội bộ vẫn là khâu yếu
- Đội ngũ cán bộ làm công tác kiểm tra ở cơ sở thường xuyên thay đổi, bên cạnh đó người hoạt động không chuyên trách phụ trách công tác kiểm tra, giám sát phải kiêm nhiệm thêm các nhiệm vụ khác (công tác tổ chức) nên việc tổ chức thực hiện nhiệm vụ kiểm tra, giám sát ở xã, phường, thị trấn gặp nhiều khó khăn, trở ngại.
Để tiếp tục thực hiện tốt nguyên tắc tập trung dân chủ trong công tác kiểm tra, giám sát của Đảng thời gian tới, cần thiết thực hiện một số giải pháp cơ bản như sau:
Thứ nhất, tiếp tục tạo chuyển biến mạnh mẽ về nhận thức của các cấp ủy, tổ chức đảng, cán bộ, đảng viên về nguyên tắc tập trung dân chủ của Đảng; quán triệt và thực hiện tốt Điều lệ Đảng, các chủ trương, đường lối, chỉ thị, nghị quyết, kết luận, quy định, hướng dẫn của Đảng, của cấp ủy cấp trên và cấp mình về công tác xây dựng Đảng và công tác kiểm tra, giám sát và kỷ luật đảng.
Thứ hai, tiếp tục hoàn thiện các quy định của Đảng về lãnh đạo, chỉ đạo, thực hiện công tác kiểm tra, giám sát đảm bảo khoa học, đồng bộ, thống nhất, khả thi, nhằm thực thi nguyên tắc tập trung dân chủ trong hoạt động kiểm tra, giám sát, thi hành kỷ luật của Đảng. Xây dựng cơ chế kiểm tra, giám sát đối với cán bộ, đảng viên để không có cán bộ, đảng viên nào nằm ngoài sự kiểm tra của tổ chức, sự giám sát của đội ngũ cán bộ, đảng viên và nhân dân. Phát huy vai trò giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận, các đoàn thể và nhân dân trong công tác kiểm tra, giám sát của Đảng. Xây dựng cơ chế tiếp nhận và xử lý những ý kiến phản ánh, kiến nghị, khiếu nại, tố cáo vi phạm của tổ chức đảng và đảng viên, hết sức chú trọng tiếp thu ý kiến góp ý của nhân dân, của dư luận về cán bộ, đảng viên.
Thứ ba, tăng cường kiểm tra, giám sát của cấp ủy, ủy ban kiểm tra các cấp đối với việc chấp hành các nguyên tắc tổ chức và hoạt động của Đảng, nhất là nguyên tắc tập trung dân chủ, khắc phục kịp thời các hạn chế, tồn tại. Xử lý nghiêm, kịp thời những tổ chức đảng và đảng viên vi phạm nguyên tắc tập trung dân chủ, vi phạm Cương lĩnh chính trị, Điều lệ Đảng, chỉ thị, quy định của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, những hành vi dung túng, bao che khuyết điểm, vi phạm của tổ chức đảng và đảng viên, song quá trình xử lý phải trên tinh thần nhân văn, trị bệnh cứu người, mục đích là làm cho tổ chức đảng và đảng viên thấy được vi phạm, khuyết điểm của mình để khắc phục, sửa chữa.